1. TRƯỚC KHI XUẤT GIA

• Gia thế và xuất thân: Tôn giả Ma Ha Ca Diếp, tên thật là Pippalimānava, sinh ra trong một gia đình Bà-la-môn danh giá tại làng Mahātithha, gần thành Rājagaha. Cha mẹ Ngài là Bà-la-môn Kapila và bà Sumanādevī. Ngay từ nhỏ, Ngài đã có tướng mạo khôi ngô, tư chất thông minh nhưng không hứng thú với các lạc thú thế gian. Ngài yêu thích sự tĩnh lặng, ưa sống ẩn dật thay vì hòa mình vào đám đông. Vợ của Ngài là Bhaddā Kāpilānī, một người có chung chí nguyện xuất gia và sống thanh tịnh.
• Câu chuyện bị ép lấy vợ: Khi đến tuổi trưởng thành, cha mẹ thúc giục Ngài lập gia thất, nhưng Ngài mong muốn ở vậy để phụng dưỡng cha mẹ và sau đó sẽ xuất gia. Vì không thể từ chối, Ngài bày cách yêu cầu cha mẹ tìm một người vợ giống hệt bức tượng thiếu nữ bằng vàng mà Ngài đặt làm. Cuối cùng, một cô gái tên Bhaddā ở nước Madda được chọn làm vợ. Tuy nhiên, cả hai đều có chung chí nguyện xuất gia. Trước ngày cưới, họ bí mật viết thư cho nhau bày tỏ ý định không muốn kết hôn, nhưng hai bức thư đã bị tráo đổi. Kết quả, lễ cưới vẫn diễn ra, nhưng họ giữ vững lối sống thanh tịnh, mỗi đêm đặt một tràng hoa ngăn cách trên giường và tránh xa các lạc thú thế gian. Suốt 12 năm chung sống, họ không vướng mắc vào đời sống vợ chồng. Khi cha mẹ qua đời, cả hai liền từ bỏ gia sản và dấn thân tìm cầu giải thoát.

2. XUẤT GIA THEO PHẬT

• Gặp gỡ Đức Phật: Sau khi cha mẹ qua đời, Pippalimānava quyết định rời bỏ cuộc sống gia đình để tìm kiếm con đường giải thoát. Trong hành trình đó, Ngài đã gặp Đức Phật Thích Ca và cảm nhận được sự giác ngộ và từ bi của Ngài. Từ đó, Pippalimānava quyết định xuất gia theo Đức Phật, trở thành Tôn giả Ma Ha Ca Diếp.
• Lời dạy của Đức Phật dành cho Ngài: Trong nhiều kinh điển, Đức Phật đã tán thán Ma Ha Ca Diếp vì lòng kiên trì và tinh tấn trong tu tập. Trong Kinh Tăng Nhất A-hàm, Đức Phật nhấn mạnh rằng Ngài là bậc đệ tử xuất sắc về hạnh đầu đà và khổ hạnh.

3. CHỨNG QUẢ A LA HÁN

• Quá trình tu tập: Sau khi xuất gia, Tôn giả Ma Ha Ca Diếp tinh tấn tu tập, thực hành nghiêm túc các pháp môn do Đức Phật giảng dạy. Nhờ sự nỗ lực không ngừng, Ngài đã chứng đắc quả vị A La Hán, đạt được sự giải thoát hoàn toàn khỏi luân hồi sinh tử.
• Lần đầu tiên được Đức Phật tán thán: Theo Kinh Tương Ưng Bộ, Đức Phật đã tán thán Ma Ha Ca Diếp là bậc xuất chúng trong việc thực hành hạnh đầu đà và tinh tấn thiền định.

4. ĐỨC PHẬT ĐÃ NIẾT-BÀN NHƯNG CHỜ NGÀY CA DIẾP ĐẾN

• Sự kiện Đức Phật nhập Niết-bàn: Khi Đức Phật Thích Ca nhập Niết-bàn, Tôn giả Ma Ha Ca Diếp đang ở xa và chưa kịp trở về. Theo truyền thuyết, Đức Phật đã duy trì thân xác trong trạng thái Niết-bàn cho đến khi Tôn giả Ma Ha Ca Diếp đến để đảnh lễ lần cuối. Khi Ngài đến, Đức Phật đã ló một bàn chân ra khỏi kim quan để xác nhận sự hiện diện của Ma Ha Ca Diếp. Sau đó, Đức Phật mới chính thức nhập diệt hoàn toàn.
• Kinh điển ghi chép về sự kiện này: Kinh Đại Bát Niết Bàn có đề cập đến sự kiện Đức Phật giữ lại thân xác chờ Tôn giả Ma Ha Ca Diếp đến, điều này thể hiện sự kính trọng của Đức Phật đối với Ngài.

5. QUAN ĐIỂM CỦA ĐỨC PHẬT VỀ HẠNH ĐẦU ĐÀ

Hạnh đầu đà là một pháp tu khổ hạnh nhằm giúp hành giả buông bỏ sự dính mắc vào vật chất, sống đơn giản, tinh tấn và phát triển đạo hạnh. Đối với Tôn giả Ma Ha Ca Diếp, hạnh đầu đà không chỉ là phương tiện rèn luyện bản thân mà còn là một tấm gương cho hàng đệ tử noi theo. Những ý nghĩa quan trọng của hạnh đầu đà:

- Thể hiện tinh thần buông xả: Việc sống đơn giản, không cầu kỳ trong ăn mặc, nơi ở giúp hành giả không bị ràng buộc bởi tài sản vật chất.

- Nuôi dưỡng tâm thanh tịnh: Khi tâm không còn vướng bận với tiện nghi đời sống, hành giả dễ dàng định tâm và đạt được trí tuệ.

- Nêu cao gương mẫu cho tăng đoàn: Tôn giả Ma Ha Ca Diếp không chỉ tự mình thực hành hạnh đầu đà mà còn là một bậc mô phạm để các thế hệ Tỳ-kheo noi theo.

- Giữ gìn Chánh pháp: Sống theo hạnh đầu đà giúp duy trì lối sống giản dị, không xa hoa, làm cho Phật pháp không bị suy thoái vì những yếu tố thế gian.

- Thể hiện lòng từ bi: Ngài khất thực không chọn nhà giàu, mà chỉ đến nhà nghèo để tạo cơ hội cho họ gieo duyên lành với Phật pháp, thể hiện tinh thần bình đẳng và lòng từ bi với mọi tầng lớp trong xã hội.

- Củng cố ý chí và nghị lực: Hạnh đầu đà đòi hỏi sự kiên trì và ý chí mạnh mẽ để vượt qua những khó khăn của cuộc sống khổ hạnh. Điều này giúp hành giả phát triển tinh thần kiên định và sức mạnh nội tâm.

13 Hạnh Đầu Đà của Tôn giả Ma Ha Ca Diếp:

1. Mặc y phấn tảo: Chỉ mặc y do người bỏ đi, nhặt về giặt sạch để sử dụng.
2. Chỉ có ba y: Chỉ sử dụng 3 tấm y theo đúng giới luật
3. Khất thực tuần tự: Đi khất thực từ nhà này sang nhà khác, không chọn nhà giàu hay nhà nghèo.
4. Ăn một lần trong ngày: Chỉ ăn 1 lần vào buổi trưa.
5. Không nhận thức ăn đặc biệt: Không nhận lời mời riêng hoặc thức ăn ngon đặc biệt từ thí chủ.
6. Ở gốc cây: Chỉ nghỉ ngơi, thiền định dưới gốc cây, không ở trong nhà/ chùa.
7. Ở ngoài trời: Sống giữa trời, không trú mưa nắng dưới mái che cố định.
8. Ở nghĩa địa: Nghỉ tại bãi tha ma hoặc nghĩa địa, tránh xa các nơi đông người.
9. Chỉ sử dụng thuốc đơn giản: Khi bệnh, chỉ dùng thuốc thô sơ, không cầu kỳ.
10. Không nằm giường cao rộng: Chỉ dùng giường đơn sơ, hoặc nằm trên chiếu hoặc đất.
11. Thường xuyên thiền hành: Đi bộ thiền hành nhiều thay vì ngồi lâu một chỗ.
12. Tự mình vá y: Không nhờ người khác vá y, tự sửa chữa y phục của mình.
13. Luôn tinh tấn, không phóng dật: Duy trì chánh niệm trong mọi hành động, không để tâm buông lung.

• Đức Phật có cho phép hạnh đầu đà không? Đức Phật không bắt buộc tất cả Tỳ:kheo phải thực hành hạnh đầu đà nghiêm ngặt như Tôn giả Ma Ha Ca Diếp, nhưng Ngài đặc biệt tán thán và xem Ma Ha Ca Diếp là bậc nhất trong việc này.
• Ngài có khuyến khích người khác không?: Tôn giả Ma Ha Ca Diếp không ép buộc tất cả các Tỳ:kheo khác phải theo hạnh đầu đà, nhưng Ngài làm gương để những ai muốn sống đời khổ hạnh có thể noi theo. Đức Phật cũng không khuyến khích tất cả đệ tử phải thực hành khổ hạnh quá mức, mà nhấn mạnh con đường trung đạo, tuy nhiên, Ngài tán thán những ai có thể giữ được hạnh đầu đà một cách thanh tịnh.

6. VAI TRÒ KẾ THỪA ĐỨC PHẬT LÀ LÃNH ĐẠO TĂNG ĐOÀN: Sau khi Đức Phật nhập Niết bàn, Tôn giả Ma Ha Ca Diếp được xem là người kế thừa lãnh đạo Tăng đoàn, giữ vai trò quan trọng trong việc duy trì và truyền bá giáo pháp. Ngài được kính trọng và tôn vinh nhờ sự nghiêm túc trong tu tập và phẩm hạnh cao quý.
7. ĐẠI HỘI KẾT TẬP KINH ĐIỂN LẦN THỨ NHẤT

Ngài đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc kết tập kinh điển lần thứ nhất, đặt nền móng cho sự bảo tồn giáo pháp sau khi Đức Phật nhập diệt.

• Thời gian: Khoảng ba tháng sau khi Đức Phật nhập diệt.

• Địa điểm: Động Thất Diệp, thành Vương Xá, dưới sự bảo trợ của vua A-xà-thế (Ajātaśatru).
• Mục đích: Kết tập (tập hợp và xác định) lời dạy của Đức Phật để truyền bá.

Quá trình kết tập: Tôn giả Ma-ha Ca-Diếp chủ trì đại hội và chọn ra hai đại đệ tử đảm nhiệm phần trọng yếu:

• Tôn giả A-nan (Ānanda): Vì có trí nhớ siêu phàm và từng hầu cận Đức Phật, A-nan được giao nhiệm vụ tụng lại toàn bộ Kinh tạng. Ngài bắt đầu bằng câu “Như vầy tôi nghe...” để khẳng định nội dung kinh đúng với lời Phật dạy.
• Tôn giả Ưu-ba-li (Upāli): Là vị tinh thông giới luật, được giao nhiệm vụ tụng lại toàn bộ Luật tạng, hệ thống hóa các điều giới Đức Phật đã chế định.

Sau khi hoàn thành, toàn thể Tăng đoàn đồng thanh chấp nhận, xem đó là giáo pháp chân chính, gọi là Tam Tạng Kinh Điển (Tripiṭaka), bao gồm Kinh – Luật – Luận.

3. Ý nghĩa của kỳ kết tập

• Duy trì sự nguyên vẹn của giáo pháp: Đảm bảo lời Phật dạy không bị sai lệch hoặc mai một.
• Thiết lập nền tảng cho truyền thống tụng đọc, truyền khẩu: Khi chưa có chữ viết, các vị Tỳ-kheo ghi nhớ kinh điển bằng cách tụng đọc chung.
• Xác lập sự thống nhất trong Tăng đoàn: Tránh tình trạng chia rẽ hoặc hiểu sai lời Phật.

Nhờ công lao của Tôn giả Ma-ha Ca-Diếp, giáo pháp của Đức Phật được lưu truyền đến ngày nay. Các kỳ kết tập kinh điển về sau cũng dựa trên mô hình này để tiếp tục bảo vệ giáo pháp.

8. GIAI THOẠI VỀ VIỆC KHÔNG VIÊN TỊCH MÀ VÀO HANG ĐÁ CHỜ ĐỨC PHẬT DI LẶC

• Truyền thuyết về việc Ngài không viên tịch: Theo một số kinh điển và truyền thuyết Phật giáo, Tôn giả Ma Ha Ca Diếp không viên tịch như các vị A La Hán khác. Thay vào đó, Ngài vào trong hang Kukkuta tại núi Kê Túc và nhập định sâu, chờ đợi ngày Đức Phật Di Lặc ra đời.
• Trao lại y bát cho Đức Phật Di Lặc: Khi Đức Phật Di Lặc xuất hiện trong thế gian, Tôn giả Ma Ha Ca Diếp sẽ trao lại y bát của Đức Phật Thích Ca như một biểu tượng truyền thừa chánh pháp. Sau đó, Ngài mới nhập diệt.

Kết luận

Tôn giả Ma Ha Ca Diếp là một trong những đại đệ tử xuất sắc của Đức Phật, nổi bật với hạnh đầu đà nghiêm khắc và vai trò lãnh đạo Tăng đoàn sau khi Đức Phật nhập Niết-bàn. Ngài chủ trì Đại hội kết tập kinh điển lần thứ nhất, giữ gìn sự nguyên vẹn của giáo pháp. Truyền thuyết về việc Ngài nhập định trong hang đá chờ Đức Phật Di Lặc càng khẳng định tầm quan trọng của Ngài trong lịch sử Phật giáo. Cuộc đời và sự nghiệp của Tôn giả là tấm gương sáng về sự buông xả, tinh tấn tu hành và trách nhiệm hộ trì Chánh pháp.

Biên soạn: Thích Lệ Ngôn, 23/3/2025, Ân Thọ Tự