1 Dẫn nhập – Một ngôi chùa giữa lòng Tân An

Giữa nhịp sống hiện đại của thành phố Tân An, có một ngôi chùa cổ kính vẫn lặng lẽ tỏa sáng ánh đạo giữa lòng dân: chùa Hội Long. Tọa lạc tại ấp Bình Trung, xã Nhơn Thạnh Trung, chùa như một “hạt ngọc thời gian” kết tinh từ hơn hai thế kỷ lịch sử, văn hóa và niềm tin của người dân nơi đây.

Không chỉ là nơi tu học của bao thế hệ Tăng Ni, chùa Hội Long còn là chứng nhân thầm lặng của thời cuộc, gắn liền với một truyền thuyết linh thiêng về vua Gia Long, được gìn giữ qua bao đời bằng lời kể và ký ức cộng đồng.

2 Truyền thuyết vua Gia Long – Dấu ấn lịch sử trong tâm linh

Tương truyền vào cuối thế kỷ 18, khi Nguyễn Ánh (vua Gia Long sau này) đang lánh nạn Tây Sơn, ông đã dừng chân nghỉ lại nơi một ngôi chùa tranh nhỏ tại vùng đất Nhơn Thạnh Trung. Sau khi lên ngôi năm 1802, vua đã ban chiếu phong tặng chùa với tên hiệu “Sắc tứ Hội Long Tự” như một cách ghi nhớ ân tình với vùng đất đã từng cưu mang mình.

Mặc dù hiện nay chưa tìm thấy sắc phong hay văn bản xác lập, truyền thuyết ấy vẫn được lưu truyền đều đặn trong dân gian suốt hơn hai thế kỷ. Nó không chỉ là ký ức văn hóa mà còn là một lớp nền tâm linh hun đúc nên vị thế thiêng liêng cho ngôi chùa.

3 Tên gọi “Hội Long” – Dấu ấn phong thủy và vương quyền

Cái tên “Hội Long” (會龍) mang ý nghĩa sâu xa: “Hội” là tụ hội, “Long” là rồng – biểu tượng của vua chúa và điềm cát tường. Trong ngữ cảnh truyền thuyết Gia Long, tên gọi ấy càng thêm phần trang nghiêm, như một cách khắc ghi sự hiện diện của vị minh quân trong ký ức đất này.

Với dân gian, cái tên ấy không chỉ đơn thuần là danh xưng, mà là lời xác tín linh thiêng, rằng nơi đây từng có một sự kiện đặc biệt mang màu sắc hoàng gia. Vì thế, người dân đến lễ chùa không chỉ cầu an mà còn để gìn giữ niềm tin về nghĩa tình quân dân một thuở.

4 Truyền thừa gián đoạn và sự khôi phục từ thế kỷ 20

Chùa Hội Long, theo truyền thuyết dân gian, đã hiện hữu từ cuối thế kỷ 18, gắn với dấu tích vua Gia Long trong giai đoạn bôn tẩu. Tuy nhiên, do biến động lịch sử và thiếu tư liệu chính thống, khoảng thời gian từ khi hình thành đến trước thập niên 1940 hiện chưa xác định rõ được truyền thừa Tăng thống hoặc các vị trụ trì đầu tiên.

Bước sang thời cận đại, truyền thừa của chùa bắt đầu rõ ràng hơn từ Hòa thượng Thích Hoàng Đức (1888-1992), huý Nhật Phú – người được xem là tiếp nối sự gián đoạn ở trước và trùng hưng Tam bảo. Ngài là người địa phương, chính thức trụ trì từ năm 1940, và đã có công lớn trong việc tôn tạo, gìn giữ và phục hồi kiến trúc chùa qua nhiều lần trùng tu.

Tiếp nối là Hòa thượng Thích Thiện Nhu, sinh năm 1918, xuất gia tại chùa Hội Long và viên tịch năm 2003. Từ thập niên 1960, chùa đã trở thành trú xứ An cư Kiết hạ, đào tạo nhiều vị Tăng tài đức cho Phật giáo tỉnh nhà. Hiện nay, Thượng tọa Thích Minh Hảo kế thừa trụ trì, tiếp tục phát huy vai trò hộ pháp an dân, duy trì truyền thống tu học, hoằng pháp và hoạt động từ thiện, gắn bó sâu sắc với cộng đồng địa phương.

5 Chùa trong lòng dân – Gắn bó và phụng sự cộng đồng

Năm 2009, chùa được đại trùng tu: xây chánh điện kiên cố, nhà tăng và nhà vàng hai tầng. Bên cạnh đó, chùa tổ chức khám bệnh miễn phí, lập phòng thuốc Nam, duy trì đạo tràng tu tập hằng tháng và các hoạt động từ thiện tại địa phương.

6 Lò hỏa táng – Dấu ấn hiện đại của tinh thần nhập thế

Chùa Hội Long còn nổi bật với việc xây dựng và vận hành lò hỏa táng – một trong số ít cơ sở Phật giáo tại Long An đảm nhận nhiệm vụ này. Đặc biệt trong đại dịch COVID-19, nơi đây đã giúp xử lý kịp thời thi hài, góp phần giảm tải cho các bệnh viện và cơ sở y tế.

Việc chùa tham gia lĩnh vực nhạy cảm như mai táng cho thấy tinh thần nhập thế của Phật giáo và sự thích ứng linh hoạt với nhu cầu xã hội hiện đại, đồng thời khẳng định vai trò của chùa trong việc chăm lo hậu sự cho cộng đồng.

7 Truyền thuyết không giấy tờ – Di sản ký ức dân gian

Dù hiện không còn lưu giữ được sắc phong hay vật chứng cổ, nhưng truyền thuyết vua Gia Long từng ghé chùa vẫn sống mãi trong lời kể của người dân Nhơn Thạnh Trung. Nhiều vị cao niên khẳng định: “Ông nội tôi đã kể từ thuở nhỏ rằng nơi đây có dấu chân vua Gia Long.”

Sự đồng nhất trong truyền miệng của nhiều thế hệ cho thấy giá trị sử liệu ngầm, góp phần tạo nên chiều sâu tín ngưỡng và nâng cao vị thế tâm linh của chùa trong lòng dân.

8 Gò Chùa – Chứng tích khảo cổ và lớp nền tín ngưỡng

Cách chùa Hội Long khoảng 2km, có một khu đất cao xưa được gọi là Gò Chùa – nay là khu dân cư. Người dân kể nơi đây từng có một ngôi chùa cổ đã mất dấu.

Đặc biệt, vào năm 1995, trong đợt nạo vét sông Vàm Cỏ gần đó, người dân đã trục vớt được một pho tượng Phật bằng gốm. Pho tượng hiện được lưu giữ tại Bảo tàng tỉnh Long An như một chứng tích khảo cổ học quan trọng, hé mở khả năng rằng vùng đất này đã có dấu ấn Phật giáo từ rất sớm.

Dù chưa thể xác lập mối liên hệ trực tiếp giữa pho tượng, Gò Chùa và chùa Hội Long, nhưng sự hiện diện đồng thời của địa danh – truyền thuyết – hiện vật là một chuỗi gợi mở quý giá cho việc nghiên cứu lịch sử tín ngưỡng của vùng đất Tân An.

Kết luận: Hồn xưa trong nhịp sống mới

Chùa Hội Long là sự kết tinh giữa lịch sử – văn hóa – tâm linh, giữa truyền thống và hiện đại, giữa huyền thoại và hiện thực. Truyền thuyết vua Gia Long, địa danh Gò Chùa, pho tượng Phật và lớp ký ức cộng đồng đã góp phần định hình bản sắc độc đáo của ngôi chùa.

Dù không phải là trung tâm Phật giáo cổ xưa nhất, nhưng chùa đã kế thừa và gìn giữ được một lớp văn hóa tâm linh có chiều sâu, góp phần làm nên hồn cốt của vùng đất Tân An suốt hơn hai thế kỷ qua.

“Vua từng dừng chân nơi này – nay lòng người còn ở lại.”

Người viết: Thích Lệ Ngôn, 06/6/2025