Đối với Phật giáo, tín ngưỡng dân gian không bị phủ nhận, mà được tiếp nhận một cách hài hòa và chuyển hóa. Đức Phật dạy về nhân quả, khuyến khích làm lành, giữ giới, hành thiện - thì những ai thờ cúng chư thần với lòng thành kính, mong mỏi điều thiện và biết làm phước, chính là người đang bước những bước đầu tiên trên con đường tu nhân học Phật.

Bài viết này xin trình bày quan điểm Phật giáo về vị trí của thần thánh trong lục đạo, giá trị hướng thiện của tín ngưỡng thờ cúng, mối liên hệ giữa cầu nguyện và hành trì tạo phước, vai trò của niềm tin trong chuyển hóa, và sự hòa nhập tín ngưỡng dân gian trong ánh sáng Phật pháp.

1. THẦN THÁNH TRONG LỤC ĐẠO VÀ KINH ĐIỂN PHẬT GIÁO

Theo giáo lý Phật giáo, thế giới hữu tình được chia thành sáu cõi: Trời, Người, A-tu-la, Súc sanh, Ngạ quỷ và Địa ngục. Các vị thần linh, chư thiên, thánh mẫu, hộ pháp được xem là những chúng sinh có phước lớn, thường cư ngụ ở cõi Trời hoặc cõi A-tu-la, và vẫn còn trong vòng luân hồi sinh tử. Tuy nhiên, điểm đặc biệt là trong nhiều kinh điển Phật giáo, các vị thần linh không chỉ được thừa nhận mà còn thường xuyên hiện diện trong các thời pháp của Đức Phật:

- Kinh Địa Tạng mô tả rất rõ cảnh hàng trăm vị Sơn thần, Địa thần, Thủy thần, Long Vương, Hộ quốc Thiên thần... đồng đảnh lễ và phát nguyện hộ trì cho người tu thiện, giữ giới.

- Trong các kinh Đại thừa như Pháp Hoa, Dược Sư, chư vị Tứ Thiên Vương, Thập Nhị Dược Xoa, Bát Bộ Kim Cang... đều có mặt hộ pháp trong các pháp hội.

- Trong nhiều pháp hội, chư Thiên long Bát bộ, Hộ Pháp Vi Đà, Bát bộ Kim Cang thường xuyên xuất hiện để lắng nghe chánh pháp và trợ duyên cho người tu hành.

Quan trọng hơn, trong các truyền thống Mật giáo và Tịnh Độ, các vị thần thánh được thờ cúng trong dân gian đều được quy y với Bồ tát Quán Thế Âm – biểu tượng của tâm đại bi – nên họ trở thành đệ tử truyền thừa của Bồ tát, cùng phát huy tinh thần ban vui cứu khổ cho chúng sinh trong cõi Dục giới (trong tam giới: Dục giới, Sắc giới và Vô sắc giới).

2. THỜ THẦN THÁNH LÀ BIỂU HIỆN CỦA TÂM HƯỚNG THIỆN

Trong văn hóa Việt, thờ thần thánh là hình thức tri ân – tôn kính – hướng thiện, phổ biến từ nông thôn đến thành thị. Dù là dân gian hay Phật giáo, các vị được thờ đều đại diện cho công hạnh, đức độ hoặc năng lực cứu độ:

- Bà Chúa Xứ, Mẫu Diêu Trì, Bà Linh Sơn: đại diện mẫu tính, cầu tự, cầu an, cầu mần ăn…

- Quan Công: biểu tượng trung hiếu, chính nghĩa

- Trần Hưng Đạo (Đức Thánh Trần): hộ quốc, cứu dân

- Thánh Gióng, Thành Hoàng, Thổ Địa, Thần Tài, Táo Quân: bảo hộ xóm làng, gia cư, phúc lộc

Người đến lễ Bà, khấn Mẫu hay cúng Thổ Địa thường không phải để cầu danh vọng riêng tư, mà để giữ gìn sự yên ổn trong đời sống, mong được bình an, thuận hòa, con cái hiếu thuận. Những điều ấy đều là tâm thiện, là gốc rễ của đạo đức.

Dưới ánh nhìn Phật giáo, những người thờ cúng như vậy đã khởi tâm hướng về điều thiện, tức là đang gieo hạt giống của đạo đức và chuyển hóa.

3. CẦU NGUYỆN ĐI ĐÔI VỚI TẠO PHƯỚC VÀ HỘ TRÌ TAM BẢO

Phật giáo nhấn mạnh rằng cầu nguyện cần đi đôi với hành động cụ thể để tạo phước, chuyển hóa nghiệp báo. Một lời khấn chỉ thật sự có ý nghĩa khi người khấn:

- Phát tâm cúng dường Tam Bảo, hộ trì đạo tràng

- Biết giữ gìn giới luật, sống lành mạnh, giúp đỡ tha nhân

- Tham gia tụng kinh, sám hối, phóng sanh, bố thí, tu tập

- Biết làm thiện, tránh ác, và sống trong tinh thần lục hòa

Từ một nén hương trước miếu Bà, trước điện thờ, nếu biết hồi hướng công đức, phát tâm làm lành, người tín ngưỡng đang kết nối trực tiếp với pháp tu của đạo Phật. Đây là điểm bắt đầu cho quá trình thâm nhập Phật pháp, để từ tín ngưỡng, người dân có thể thêm bước tu tập, dần dần trở thành Phật tử chân chánh – dù họ vẫn là người dân trong xã hội, có gia đình, có gia duyên, nhưng đời sống tâm linh đã có hướng đi chánh tín.

4. NIỀM TIN LÀ NỀN TẢNG CỦA HÀNH ĐỘNG VÀ CHUYỂN HÓA TÂM LINH

Trong Phật giáo, Tín (niềm tin) không phải là cảm tính, mà là căn bản đầu tiên trên con đường tu học. Tín đưa đến:

- Tinh tấn trong tu tập

- Chánh niệm trong hành động

- Định tâm trong hoàn cảnh

- Và cuối cùng là trí tuệ

Người có niềm tin, dù khởi đầu từ tín ngưỡng dân gian, nếu biết giữ tâm trong sạch, làm lành lánh ác, sẽ thăng hoa trong đời sống tâm linh. Niềm tin là động lực cho hành động, là chất xúc tác giúp tâm thức vượt qua mê lầm và tiêu cực, để từng bước thành tựu được giá trị sống hạnh phúc, đạo đức và trí tuệ.

5. HÒA NHẬP TÍN NGƯỠNG DÂN GIAN TRONG TINH THẦN PHẬT PHÁP

Phật giáo là tôn giáo tùy duyên – tùy tục – tùy căn cơ, nên đã tiếp nhận các giá trị tín ngưỡng trong văn hóa bản địa, rồi chuyển hóa, dung hòa để tạo nên bản sắc riêng. Điều này khác biệt với một số tôn giáo từ phương Tây, vốn có hệ thống tín lý mang tính khép kín, khó tiếp nhận tín ngưỡng bản địa. Đây là sự khác biệt về văn hóa và phương pháp truyền đạo, chứ không phải là nguyên lý cố định đúng – sai.

Việc thờ thần linh trong khuôn viên chùa – như Diêu cung Mẹ Mẫu Long An – là một mô hình điển hình cho sự dung hợp hài hòa giữa tín ngưỡng dân gian và đạo lý Phật giáo. Khi chùa có:

- Khu vực riêng biệt, trang nghiêm để thờ Mẫu, chư vị thần linh

- Nghi thức lễ đúng pháp, kết hợp tụng kinh – sám hối – phát lộc chay

- Giảng giải chánh kiến để Phật tử hiểu rõ nhân quả – nghiệp báo – chánh tín

Thì nơi đó trở thành cánh cửa nhập đạo, nơi người dân khởi tâm tin, rồi hành – hành rồi nguyện – nguyện rồi chuyển. Lễ hội cúng đèn, hoa đăng, phát lộc… nếu được tổ chức đúng hướng, không những giữ gìn truyền thống dân tộc, mà còn gieo duyên đạo cho hàng ngàn người, để từng bước họ gắn bó sâu hơn với Tam Bảo.

KẾT LUẬN

Phật giáo không tách rời đời sống tâm linh của nhân dân. Tín ngưỡng thần thánh, nếu được hướng dẫn bằng chánh kiến, kết hợp với tu tập – tạo phước – hộ trì Tam Bảo, thì không những không đi lệch chánh đạo, mà còn là: Nhịp cầu chuyển hóa tâm linh, nơi kết nối niềm tin và đạo lý, là bước đầu để đưa chúng sinh từ phước báu đến trí tuệ, từ tín ngưỡng đến giác ngộ../.

Thích Lệ Ngôn, Ân Thọ Tự, ngày 14/5/2025